Antroposofische Geneeskunde

Antroposofische geneeskunde is ontwikkeld vanuit de antroposofie, de wijsheid omtrent de mens. Rudolf Steiner (1861-1925) ontwikkelde zijn mens- en wereldopvatting aan het begin van de twintigste eeuw. Op basis van de antroposofische theorie werd een geneeskunde ontworpen als aanvulling op de reguliere geneeskunde. Het was de Nederlandse arts Ita Wegman die in 1921 in de buurt van Bazel het eerste antroposofische ziekenhuis oprichtte. Steiner bezocht bijna dagelijks de nieuwe kliniek en gaf aanwijzingen voor behandelingen. Ook organiseerde hij een aantal cursussen voor artsen die geïnteresseerd waren in die nieuwe vorm van genezen. Samen met Ita Wegman schreef Rudolf Steiner er een boek over met als titel: 'Grondslagen voor een verruiming van de geneeskunde'.

Binnen de antroposofische geneeskunde wordt de mens in vier met elkaar verbonden leden gezien, het fysieke lichaam, de levenskrachten of etherische lichaam, de ziel en de geestelijke kern.

Ons fysieke lichaam maakt deel uit van de materiële wereld. Het fysieke lichaam wordt in stand gehouden door het levenskrachtenlichaam. Dat verzorgt functies zoals erfelijkheid, groei, opbouw en herstel, afbraak en opname van voeding.

Het levenskrachtenlichaam is niet direct zichtbaar, maar herkenbaar in alle levensprocessen. Planten en dieren hebben ook een levenskrachtenlichaam.

De ziel vormt het derde aspect van de mens: onze gevoelens zijn daar de uitdrukking van. De ziel maakt vreugde en verdriet, hoop en wanhoop, sympathie en antipathie, liefde en angst mogelijk. Ook dieren hebben een ziel.

Alleen de mens draagt echter een geestelijke kern. Ons ‘ik’ is daarvan de uitdrukking. Dankzij die geestelijke kern kunnen wij zin geven aan ons leven, vormen we gedachten, en hebben we een zelfbewustzijn.

Samen wordt dit systeem de vierledige mens genoemd. De mens omvat dus de minerale wereld, de planten wereld en de dieren wereld in zichzelf.

Evenwicht en therapie

Wat is nu gezondheid vanuit de antroposofische geneeskunde? Gezondheid bestaat op basis van een evenwichtige samenwerking van de vier wezensleden. Als er harmonie bestaat tussen het fysieke lichaam, levenskrachtenlichaam, ziel en geest is er gezondheid en balans. Bij ziekte is er een disbalans. De antroposofische geneeskunde tracht deze balans dan te herstellen door het geven van bepaalde stoffen uit de natuur, soms vergelijkbaar met de homeopathie. Maar ook door het toepassen van vormen van massage en beweging (eurythmie), en andere kunstzinnige therapievormen  zoals muziek.  

De farmaceutische preparaten van de antroposofie zijn boeiend en sluiten aan bij onder anderen ideeen van Paracelsus en Goethe. Helaas is onze minister tegen dit soort middelen. Hoe daarop momenteel gereageerd wordt vindt u op deze link.

Een bekend preparaat ontwikkeld door de antroposofische geneeskunde is het maretakpreparaat dat bij kanker ingezet kan worden. De antroposofische voedingsleer is ontwikkeld door R.Hauschka.

De Weleda: antroposofie als basis voor geneesmiddelen

Weleda is als farmaceutische onderneming ontstaan rond 1923 in Zwitserland als antwoord op de vraag van een groep artsen naar geneesmiddelen die aansloten bij de gezichtspunten van de antroposofische geneeskunde. Inmiddels is het bedrijf in ruim 40 landen vertegenwoordigd en heeft dochterondernemingen in 21 landen.

Weleda telt wereldwijd 1300 medewerkers en heeft een omzet van CHF 230 miljoen (2003). 70% daarvan wordt gerealiseerd door de lichaamsverzorgingsproducten en 30% door de geneesmiddelen Antroposofische geneesmiddelen zijn ontwikkeld vanuit inzicht in de veelsoortige relaties die bestaan tussen de mens en de natuurlijke wereld.De middelen zijn vooral van minerale, dierlijke of plantaardige oorsprong en worden via speciale farmaceutische bereidingswijzen tot grondstoffen verwerkt.

Een deel van de geneesmiddelen is bereid volgens homeopathische receptuur. Daarbij is het principe van het potentiëren van belang. Dit woord komt uit het Grieks en betekent „in kracht doen toenemen“.  Geneeskrachtige substanties worden op ritmische  wijze verdunt onder krachtig schudden en hierdoor over een steeds groter oppervlak uitgebreid, waarbij de stof geleidelijk verdwijnt en zijn “energie” overgaat in het verdunningsmedium.Potentiëren kan worden beschouwd als een stap in de richting van een geneeskunde die meer met energievelden werkt dan met stoffen. Andere antroposofische geneesmiddelen zijn juist weer meer substantieel zoals plantaardige extracten (fythotherapie) of extracten van minerale of dierlijke oorsprong. Weleda probeert wereldwijd door samenwerking met antroposofische artsen hun therapeutische mogelijkheden te verruimen en een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de antroposofische geneeskunde.

De mens wordt daarin beschouwd als een wezen van geestelijke oorsprong wat zich omkleedt met een fysieke lichaam, een zelfstandig levensenergiecomplex en een psychische organisatie. Deze aspecten zijn in meer of mindere mate op elkaar afgestemd, wat zich uitdrukt in gezondheid of ziekte.

Enkele voorbeelden van veel ingezette geneesmiddelen zijn Iscador, Biodoron en Menodoron.

Iscador

Iscador is een preparaat dat van de plant Viscum album is gemaakt. Het wordt in de regel vooral bij diverse vormen van kanker ingezet. Zowel voorafgaand, gedurende als na de behandeling met chemo- radio- en hormoontherapie. Iscador versterkt het immuumsysteem en maakt de reguliere behandeling daarvoor beter verdraagbaar. Iscador wordt vaak meerdere jaren, met een toenemend aantal tussenpozen ingezet.

Vanuit vergelijkend epidemiologisch onderzoek komt naar voren dat vermoeidheid, stemming, slaap en eetlust verbeteren (Bock et al. 2004). Harmsma et al. (2004) laten in vitro tumorremming zien en klinisch onderzoek bij ondermeer melanomen (Augustin et al. 2005) brengt ook naar voren dat Iscador, gemeten over meerdere jaren, geassocieerd wordt met minder metastases en een langere overleving.

Daarmee is een kritische noot vanuit Kleeberg et a. (2001), als zou Viscum tumorgroei stimuleren, weerlegd. Er is veel onderzoek gedaan naar Viscum; de resultaten zijn doorgaans positief maar er zijn vaak methodische kanttekeningen (zie ook onder fytotherapie)

Ferrum(sulfuricum)/Quartz , Biodoron

Biodoron is samengesteld uit 3 minerale stoffen: kiezel (kwarts), ijzer en zwavel, die elk voor zich een bijzondere relatie hebben met een van de 3 functionele systemen van het menselijk organisme, kwarts met het zenuw-zintuigsysteem, zwavel met het stofwisselingssysteem, en ijzer met het ritmische systeem.

Kiezel komt in het lichaam in de huid, haren en zintuigen voor, en iets dieper in de vliezen waar pijnsensatie mogelijk is (long-, hart-, buikvlies) en speelt een rol in de bewustzijnsprocessen. IJzer werkt voornamelijk in de ademhalingsfermenten en in het rondstromende bloed. Zwavel speelt een belangrijke rol in de stofwisselingsprocessen, bij vertering en opbouw.

Deze 3 stoffen worden door een bijzonder farmaceutisch proces samengevoegd tot een nieuwe substantie, Biodoron, die door zijn compositie het lichaam een gezond evenwicht aanbiedt. Het geneesmiddel wordt als kuur gebruikt bij migraine, als ‘vitalisator’ bij nerveuze uitputting of om weer op orde te komen bvb na een vermoeiende reis met veel zintuigindrukken.

Menodoron

Menodoron wordt bereid uit 5 planten, die elk een specifieke werking hebben op de baarmoeder en het menstruatieproces: Majoraan (bovengrondse delen en zaad), werkt doorwarmend en ontkrampend; Eikeschors stimuleert de elasticiteit, stevigheid en normale consistentie van het baarmoederslijmvlies en werkt bloedstelpend; Herderstasje (Capsella bursa-pastoris) (bovengrondse delen) helpt menstruatiebloedingen te stelpen; Duizendblad (Millefolium) (bloem) bevat ijzer, veel zwavel en kalium, werkt zowel bloedstelpend als bloedingsbevorderend, en heeft ontstekingswerende en krampstillende eigenschappen; Brandnetel (Urtica dioica)(bloem) werkt bloedzuiverend, stimuleert en structureert de opbouwstofwisseling, en heeft een sterke ijzerwerking.

Door de 5 planten samen te voegen ontstaat een bijzondere compositie, die evenwichtbrengend, regulerend werkt, de gezonde, vitale krachten in de baarmoeder ondersteunt en ritmiserend werkt op het gehele menstruatieproces

Aanvulling op reguliere geneeskunde

De antroposofische geneeskunde is vermoedelijk de oudste expliciet complementaire behandelvorm. In het standaardwerk over de antroposofische geneeskunde definieerden Steiner en Wegman namelijk dat de antroposofische geneeskunde ontwikkeld was als aanvulling van de reguliere geneeskunde, en niet als alternatief!  Een citaat uit het boek dat Steiner en Wegman schreven geeft dit duidelijk aan:

"Nicht um eine Opposition gegen die mit den anerkannten wissenschaftlichen Methoden der Gegenwart arbeitende Medizin handelt es sich. Diese wird von uns in ihren Prinzipien voll anerkannt. Und wir haben die Meinung, daß das von uns Gegebene nur derjenige in der ärztlichen Kunst verwenden soll, der im Sinne dieser Prinzipien vollgültig Arzt sein kann. Allein wir fügen zu dem, was man mit den heute anerkannten wissenschaftlichen Methoden über den Menschen wissen kann, noch weitere Erkenntnisse hinzu, die durch andere Methoden gefunden werden, und sehen uns daher gezwungen, aus dieser erweiterten Welt- und Menschenerkenntnis auch für eine Erweiterung der ärztlichen Kunst zu arbeiten."

Beoordeling

De antroposofische geneeskunde is een boeiende stroming, met veel verschillende vertalingen naar kunst, voeding, gezondheid en therapie. Daarom kan IOCOB deze stroming niet als geheel beoordelen. De geneesmiddelen op antroposofische basis worden steeds op individueel voorgeschreven, en onderzoek naar de waarde ervan is niet eenvoudig op te zetten. Het antikanker middel Iscador is wel uitgebreid onderzocht en hoewel de werking nog niet helemaal bewezen is, lijkt Iscador als aanvullende behandeling bij bepaalde vormen van kanker waardevol te kunnen zijn.

© IOCOB 2005

Sites

• Antroposofische artsenvereniging
• NVAZ (Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders),
• In het Rudolf Steiner archief vindt u algemene informatie.
• Antroposofische Vereniging Nederland
• Azarias
• Goetheanum
• USA antroposofie
• Antroposofische geneeskunde (Duits)
• Duitse artsenvereniging
• Patiëntenvereniging voor antroposofische gezondheidszorg  

Literatuur

• Steiner, R./Wegman, I.: Grundlegendes für eine Erweiterung der Heilkunst nach geisteswissenschaftlichen Erkenntnissen, Dornach 1925)
• Antroposofische behandeling bij chronische aandoeningen
• Glöckler, M, Schürholz, J, Walker, M: Antroposophische Heilkunde. Ein Weg zum Patienten.
  Verlag Freies Geistesleben, Stuttgart 1993
• Steiner R.: Geisteswissenschaft und Medizin, 1920 (erster Ärztekurs). Rudolf Steiner Verlag
• Steiner R.: Geisteswissenschaftliche Gesichtspunkte zur Therapie, 1921 (zweiter Ärztekurs).  Rudolf Steiner Verlag
• Steiner R.: Physiologisch-Therapeutisches auf Grundlage der Geisteswissenschaft. Zur Therapie und Hygiene. Rudolf Steiner Verlag
• Steiner R.: Heileurythmie, 1921. Rudolf Steiner Verlag
• Steiner R.: Meditative Betrachtungen und Anleitungen zur Vertiefung der Heilkunst, 1924  (Jungmedizinerkurs). Rudolf Steiner Verlag
• Steiner R.: Heilpädagogischer Kurs, 1924. Rudolf Steiner Verlag
• Steiner R.: Das Zusammenwirken von Ärzten und Seelsorgern, 1924 (Pastoral-Medizinischer Kurs). Rudolf Steiner Verlag
• Husemann F., Wolff O.: Das Bild des Menschen als Grundlage zur Heilkunst, Band l-lll, Verlag Freies Geistesleben
• Fintelmann V.; Intuitive Medizin – Einführung in eine anthroposophisch ergänzte Medizin. Hippokrates Verlag
• Der Merkurstab: Beiträge zu einer Erweiterung der Heilkunst nach geisteswissenschaftlichen Erkenntnissen, Zeitschrift herausgegeben von der Medizinischern Sektion am Goetheanum in Dornach und der Gesellschaft Antrhoposophischer Ärzte in Deutschland, 56. Jahrgang.
• Glöckler M.,Schürholz J., Walker M.: Anthroposophische Medizin. Ein Weg zum Patienten. Verlag Freies Geistesleben
• Goebel W., Glöckler M.: Kindersprechstunde. Ein medizinisch-pädagogischer Ratgeber. Verlag Freies Geistesleben
• Kiene H.: Komplementärmedizin – Schulmedizin. Der Wissenschaftsstreit am Ende des 20. Jahrhunderts. Schattauer Verlag
• Lievegoed B.: Der Mensch an der Schwelle, Biographische Krisen und Entwicklungsmöglichkeiten. Verlag Freies Geistesleben
• Renzenbrink U.: Ernährung unserer Kinder – Gesundes Wachstum – Konzentration – soziales Verhalten – Willensbildung. Verlag Freies Geistesleben
• Schürholz, Glöckler, Kempenich, Titze: Für eine neue Mediizin. Aethera
• Wolff O.: Anthroposophisch orientierte Medizin und ihre Heilmittel. Verlag Freies Geistesleben
• Margarethe Hauschka: Rhythmische Massage nach Dr. Ita Wegman. Menschenkundliche Grundlagen. Margarethe Hauschka-Schule, Verein zur Förderung der Künstlerischen Therapie u. Massage e.V. (März 1972)

Gerelateerde artikelen