Salvia officinalis (salie)

Salie. Lekker, saliemelk. Oud en bekend. Jan Salie...Maar die associatie is meer dan alleen 'oud en bekend'.

Hij is een echte Jan Salie. Jan Salie verwijst naar een droge, vervelende en zoete vent, aldus oude teksten, naar een sukkel, iemand zonder energie en stamina. Dat komt omdat men verwijst naar de flauwzoete smaak van saliemelk. Melk waarin Salie gekookt wordt. Hier nu wat aandacht voor positieve effecten van de Salie.

De Saliefamilie is een familie van verschillende geneeskrachtige planten. De bekende Salie van de melk is een kruid dat al heel lang gebruikt wordt. De officiele Latijnse naam is Salvia officinalis. Salvia komt van het Latijnse woord salvere en betekent redden of genezen.

De Romeinen wisten al dat deze plant een heilzame werking heeft. In ons land werden in de middeleeuwen saliebladeren dus meegekookt in de melk. De saliemelk werkte rustgevend en werd voor de nacht gedronken. Ook in de Italiaanse keuken wordt salie veel gebruikt.

Salie speelt ook een rol bij rituelen. De sjamanen gebruiken gedroogde smeulende salie, om met de rook ervan de ruimte te reinigen.

Het aftreksel van de salvia bladeren werd ook gebruikt bij het reinigen van wonden en zweren. Verder heeft Salvia meetbare invloed op het geheugen. Maar dat is moderne kennis, die we hier wat verder zullen uitwerken.

In mei en juni bloeit de plant met blauwe bloemen.

Salvia officinalis heeft uiteenlopende medicinale eigenschappen en kan gebruikt worden als een anti-oxidant, fyto-estrogeen bij de overgang tegen opvliegers en bovendien is het ontstekingsremmend.[1] De antibacteriële werking berust op de stoffen oleanolzuur en ursolzuur.[2] 

Er zijn diverse medicinale en sjamanistische salvia planten naast de Salvia officinalis. Die bespreken we hieronder. Maar nu eerst wat aandacht voor de effecten van Salvia op het geheugen.

Alzheimer en geheugen

Reguliere medicijnen bij de ziekte van Alzheimer hebben vaak onvoldoende effecten.[3] Bijwerkingen beperken ook het gebruik ervan. De zogenaamde acetylcholiesterase remmers die op de markt zijn hebben allemaal bijwerkingen die bij de oudere mens tot problemen kunnen leiden. En laten we eerlijk zijn, de stoffen kunnen het beloop van de ziekte niet afremmen, en hooguit de symptomen een half jaar tot een jaar stabiliseren.

Enkele plantenextracten zoals Melissa officinalis en Ginkgo Biloba kunnen opgevat worden als plantaardige alternatieven van de anticholinsterase remmers op de markt. Nu blijkt uit klinisch onderzoek dat ook Salvia bij Alzheimer meetbaar werkzaam en veilig is.

Onderzoek liet zien dat verschillende bestanddelen van de Salvia plant duidelijk biologische werkzaamheid hebben, waardoor de anti-Alzheimer effecten begrijpelijk worden. Het zogenaamde rosemarijnzuur uit de plant beschermt hersencellen tegen schade, die door het eiwit amyloid veroorzaakt wordt. Amyloid is een eiwit wat in de hersenen van Alzheimerpatienten tot een soort kortsluiting leidt. Rond het eiwit ontstaat een ontstekingsreactie, en een en ander leidt dan tot het toenemende geheugenverlies en de andere symptomen.

De auteurs van de diereperimentele studie eindigen met de uitspraak:[4] Kort gezegd, de bestanddelen van de Salvia beschermen hersencellen tegen de negatieve effecten van het amyloid eiwit. En vervolgens:

In conclusion, the data presented here are the first to show the cytoprotective effect of sage against Amyloid toxicity in neuronal cells, which may provide the pharmacological basis underlying the traditional use of this spice in the treatment of Alzheimer.

Rosmarinic acid could contribute, at least in part, to sage-induced neuroprotective effects because this natural compound exerts neuroprotective, antioxidative, and antiapoptotic effects against Amyloid insult. Finally, the present study opens the eventuality to explore the possible use of rosmarinic acid, a very low toxic natural compound.

Of kort gezegd: de bestanddelen van de Salvia zouden wel eens door hun beschermende werking voor de hersencellen zeer boeiend kunnen zijn voor de ontwikkeling van toekomstige anti-Alzheimer producten.

Maar nu de patient. Muizen en ratten zijn leuk, maar doet Salvia ook wat bij dementerende patienten? 

In een dubbelblind onderzoek werden 48 patienten met een milde vorm van Alzheimer verdeeld over twee groepen. De ene groep kreeg gedurende 4 maanden 60 druppels per dag van een Salvia officinalis extract. De andere groep kreeg placebodruppels. De Salvia groep scoorde significant beter op een geheugentest dan de placebogroep. Ook was deze groep minder onrustig dan de placebogroep.[5] Dat laatste is misschien nog wel belangrijker dan het effect op de geheugenfuncties. Onrust is namelijk bij Alzheimer patienten een groot probleem.

Om een idee te krijgen wat een plantenpreparaat nu precies kan, zijn studies bij gezonde volwassenen van belang, de zogenaamde neuropsychologische studies. Daarvan is er in ieder geval een beschikbaar die qua resultaten de klinische bevindingen die we hierboven noemden, bevestigden. 

Bij gezonde vrijwilligers blijkt Salvia positief effect te hebben op het geheugen en de stemming.[6] Het olieextract van de Salvia lavandulaefolia werd onderzocht bij 24 mensen. Gescoord werd op stemming, snelheid en de kwaliteit van het geheugen, alertheid en kalmte. Het bleek dat de twee doseringen van Salvia, 25 en 50 μl, significant meer effect hadden dan placebo.

Mechanisme

Bij de ziekte van Alzheimer speelt de neurotransmitter acetylcholine een belangrijke rol in de hersenen, naast de amyloid plaques en de zogenaamde tau tangles. Het enzym acetylcholinesterase breekt acetylcholine af, de neurtransmitter die belangrijk is voor het geheugen. Salvia Officinalis remt dit enzym in een laboratoriumopstelling.[7] Naast het enzym acetylcholineesterase, heeft butyrylcholinesterase mogelijk invloed bij deze ziekte.[8][9] Dit laaste enzym is verhoogd bij Alzheimerpatienten. Salvia Officinalis vermindert de activiteit van butyrylcholinesterase in een laboratoriumsetting.[10] Deze twee eigenschappen van Salvia kan de verklaring zijn waarom het geheugen verbetert bij Alzheimer patienten die behandeld worden met tincturen van deze plant.

Ook hebben de plantenstoffen in de Salvia een hoge affiniteit voor de zogenaamde benzodiazepine receptor, de receptor waar Valium ook op gaat zitten.[11]

Ontstekingsremmend

In een onderzoek bij muizen bleek dat een extract van Salvia ontstekingsremmende eigenschappen heeft. En zelfs twee maal krachtiger is dan een regulier ontstekingsremmend middel, indomethacine.[12] Bij mensen blijkt een extract van Salvia de roodheid van de huid die ontstaat na ultraviolet licht beschadiging duidelijk tegen te gaan, net zo goed als het regulier ontstekingsremmend middel hydrocortison.[13]

Verder blijkt het Salvia Officinalis extract effect te hebben op het Herpes Simplex virus type I en II die een koortslip veroorzaken. Uit een laboratoriumstudie blijkt dat deze virussen, wanneer ze nog niet in de cel zijn doorgedrongen, onschadelijk gemaakt worden tot meer dan 90% met een Salvia ethanol extract.[14]

Bij mensen blijkt een combinatiepreparaat van Salvia en rabarberwortel net zo effectief  te zijn als het anitviraal middel acyclovir. In een dubbelblinde gerandomiseerde studie werden 149 patienten verdeeld in 3 groepen. Tijdens de koortslipperiode werden de patienten gevraagd om 1 van de 3 middelen iedere dag op de wond te smeren. De cremes bestonden uit Salvia, Salvia-Rabarber en Aclyclovir. De patienten die de laatste 2 middelen gebruikten toonden de snelste genezing.[15]

Suikerspiegel verlagend in diabetische ratten

In de Iraanse volksgeneeskunde is beschreven dat Salvia effect heeft op de bloedsuikerspiegel. Iraanse wetenschappers onderzochten deze eigenschap van Salvia in diabetische ratten. Het bleek dat na het inspuiten van Salvia extract in de buikholte de bloedsuikerspiegel daalde in deze dieren. Salvia had geen effect op de suikerspiegel in gezonde ratten.[16] Dat is wel een effect dat we graag elders bevestigd zouden willen zien.

Keelpijn

Bij een virale ontsteking van de keel (pharyngitis) kan Salvia gebruikt worden om de pijn te verminderen. Dit is in een klinische onderzoek aannemelijk gemaakt. Het blijkt dat na het sprayen van 15% Salvia extract in de keel de pijn significant afneemt ten opzichte van placebo.[17]

Andere Salvia planten: van beroerte tot bewustzijn

Er zijn in de familie van de Salvia-achtigen meer geneeskrachtige planten te vinden. Salvia miltiorrhiza, bijvoorbeeld is een Salvia soort die recent (2008) bescherming gaf in een diermodel voor aderverkalking. [18] De wortel van die plant geeft ook verbetering van de microcirculatie in een experimenteel model voor transplantatie.[19] Tevens werd een positieve werking op de botstofwisseling gevonden.[20] Deze Salvia soort is bekend in de traditionele Chinese Geneeskunde als Danshen. Dat preparaat heeft een duidelijke biologische werking, zelfs in een hartinfarct model. [21] Het wordt in China veel gebruikt bij beroertes, maar de werkzaamheid ervan is nog onduidelijk. [22]

Salvia divinorum is een boeiende plant uit de midden-Amerikaanse sjamanen cultuur, de Mazatecs. Daar is de plant heilig en wordt als eerste stap gezien van de initiatie tot sjamaan. De tweede stap is dan het gebruik van de heilige paddestoel, of wel de paddo. De bladeren van de Salviaplant wordt daar gerookt en dat geeft duidelijke bewustzijnsveranderingen.[23] De stof die daarvoor verantwoordelijk is, Salvinorum A is een heel bijzondere stof, behorende tot de klasse der terpenen. [24] [25] In de natuur komen enorm veel van die terpenen voor in allerlei planten, maar geen een daarvan is psychoactief.

Salvia divinorum kan in smartshops verkregen worden en is binnen de wereld van de psychonauten een zeer gewaardeerd middel om tot bewustzijnsverruiming te komen. De effecten zijn wel erg heftig, zodat het erg belangrijk is om in een rustige omgeving ermee te experimenteren, bij goede vrienden en zonder andere middelen of alcohol erbij. Vermoedelijk werkt het middel op bepaalde opiaat receptoren in de hersenen.[26][27] Een echt sjamanen middel, dat de hele waarneembare werkelijkheid in enkele seconden kan veranderen. Deze plant dus absoluut niet gebruiken bij mensen die geestelijk niet stabiel zijn.

Samenvattend: er zijn diverse boeiende planten in deze familie, waarvan de Salvia Officinalis het best onderzocht is. Er zijn diverse oertincturen van Salvia Officinalis op de markt. Belangrijk is om een preparaat te zoeken van een bekende producent, die het preparaat goed gestandaardiseerd heeft.