Probiotica

Probiotica zijn boeiende supplementen, die een duidelijk biologische werking hebben en zinvol ingezet kunnen worden.

Het voorschrijven van antibiotica komt steeds meer onder druk te staan. Resistentie van bacteriën tegen antibiotica is een steeds vaker voorkomend probleem, dat niet één-twee-drie opgelost kan worden door de farmaceutische industrie met het ontwikkelen van weer een nieuw antibioticum. Alle behandelingen die buiten nieuwe antibiotica om infecties kunnen beperken of voorkomen zijn daarom welkom, voor mens en dier! Ook de intensieve veehouderij kan nieuwe benaderingen gebruiken, omdat steeds meer duidelijk wordt dat het klakkeloos toedienen van antibiotica in lage concentraties in diervoeder zinloos is en extra risico’s bijvoorbeeld op multiresistente bacteriën kunnen opleveren. We moeten dus ook vooral nadenken over preventie, manieren om infecties te voorkómen. De probiotica en de prebiotica kunnen daar een belangrijke rol in spelen.

Een gezonde darmflora heeft tenminste vier belangrijke biologische functies, het:

1. ondersteunt het immuunsysteem, zowel op lokaal darmniveau, als in het gehele lichaam,
2. onderdrukt de groei en de effecten van ziekmakende micro-organismen,
3. ondersteunt een bijzonder en vrij onbekend deel van ons zenuwstelsel, het autonome zenuwstelsel van de darm,
4. ondersteunt de hele spijsvertering en optimaliseert de ontlasting.

Wat is darmflora?

Onder darmflora verstaan wij de bacteriën die de dikke darm bevolken. Er zijn in de darmen 10-20 maal meer bacteriën aanwezig dan lichaamscellen in ons hele lichaam! En er zijn zelfs 50-100 maal meer genen aanwezig in die hele bacteriepopulatie dan in al onze lichaamscellen tezamen.

De darmflora vormt een belangrijk ecologisch systeem en is bij gezonde volwassenen constant van samenstelling. De darmen van een pasgeborene zijn aanvankelijk steriel, er zijn nog geen bacteriën aanwezig. Spoedig na de geboorte gaan verschillende micro-organismen van de moeder en vanuit de buitenwereld de dikke darm van het kindje bevolken. Na een week is de samenstelling bepaald en na drie maanden constant. Het gaat daarbij om meer dan een triljoen (10¹²) bacteriën van meer dan 400 uiteenlopende soorten. 

Hoe is de darmflora te beïnvloeden?

De term probioticum (probiotisch) is afgeleid uit het Grieks en betekent ‘voor het leven’. De Chinezen spraken duizenden jaren geleden al over de darmen als de hersenen van de buik. De term probiotica is echter relatief nieuw en werd geïntroduceerd in 1989 door Fuller. Probiotica bestaan uit verschillende toediningsvormen en uit verschillende soorten bacteriën. Er zijn preparaten op basis van vloeistoffen, capsules of van los poeder, die ingezet kunnen worden om de darmflora biologisch te optimaliseren. Minimaal moeten er tenminste 1.000.000.000 (10⁹) levende bacteriën in een preparaat zitten om uiteindelijk voldoende bacteriën in de darmen te laten aankomen. Preparaten waar minder bacteriën inzitten, werken niet. Het beste voelen deze darmondersteunende bacteriën zich thuis in melk en melkproducten.

Het is van belang dat in een preparaat specifieke bacterie stammen zitten, waarvan de werkzaamheid ook daadwerkelijk is aangetoond.

Prebiotica zijn stoffen die niet te verteren zijn voor ons, maar die de darmflora voeden en ondersteunen. Dit zijn stoffen zoals inuline en oligofructose. Deze helpen de ‘goede’ bacteriën bij het groeien en het zich handhaven in de darmen. Ze ondersteunen dus de werking van de probiotica.

Werking en indicaties

Probiotica zijn voor veel uiteenlopende indicaties onderzocht. Dit zijn de volgende:

• het remmen van ziekmakende bacteriën, zoals bacteriën die reizigersdiarree veroorzaken,
• het voorkomen van diarree tijdens en na antibiotica gebruik,
• voorkómen van acute diarree door virussen zoals rotavirus,
• verbeterde stoelgang, minder obstipatie,
• het behandelen en voorkomen van bepaalde darmontstekingen,
• het behandelen en voorkomen van effecten van ontstekingen van de alvleesklier,
• verminderen van effecten van infecties van de vagina met de schimmel Candida,
• het verlagen van het cholesterolgehalte,
• het bevorderen van het immuunsysteem door positieve effecten op zogenaamde cytokines, moleculen die een belangrijke rol spelen bij de weerstand tegen infecties,
• het verminderen van symptomen van allergische huidaandoeningen bij kinderen, het atopisch exzeem,
• het produceren van de vitamines B en K en
• het bevorderen van de opname van mineralen, met name calcium.

Er zijn diverse darmaandoeningen die goed reageren op probiotica en prebiotica. Hieronder vallen darmstoornissen tijdens en volgend op een antibiotica kuur en IBS (Irritable Bowel Syndrome, het prikkelbare darmsyndroom). Dit syndroom werd recent nog gezien als een soort psychosomatische aandoening. Inmiddels is bekend dat bij IBS er een milde, chronische ontsteking is, waarbij probiotica dus de ontstekingssymtomen verminderen. Ook blijkt uit onderzoek dat Candida infecties van de vagina die vaak ontstaan na een antibiotica kuur kunnen verminderen. Een recent onderzoek liet zien dat kinderen met huiduitslag, het zogenaamde atopisch eczeem, goed reageren op behandeling met probiotica.

Bijwerkingen en veiligheid

Infecties met bacteriestammen in probiotica worden zelden gezien, en als wel dan meestal bij patiënten die ernstige immuunstoornissen hebben. Uiteraard moet dit een punt van aandacht zijn bij de ontwikkeling en gebruik van probiotica.

Soorten probiotica

Er zijn zowel preparaten op de markt die voorgeschreven kunnen worden door artsen, en die in het algemeen heel veel bacteriën bevatten, als ook gespecialiseerde preparaten die in vloeistoffen, capsules of poeders zitten. We zullen enkele van deze preparaten hier beschrijven.

Het begon allemaal in Japan, met Dr Minoru Shirota, die er al in 1921 van overtuigd was hoe belangrijk een gezonde flora in darmen is. Hij onderzocht het idee of het mogelijk was om door middel van het toevoegen van melkzuurbacteriën de flora positief te beïnvloeden. In 1930 slaagde hij daarin en die melkzuurbacterie van toen is ook naar hem genoemd. Dit was de basis van het Japanse product Yakult®. Yakult® is een melkproduct dat aangezuurd is met de stam Shirota van de Lactobacillus casei. Dit product, samen met Actimel® en Vifit® zijn de drie meest bekende melkproducten. Op dit moment zijn er geen duidelijke aanduidingen welke de beste samenstelling heeft. Wel weten we dat in al deze preparaten voldoende bacteriën zitten om ervoor te zorgen dat er uiteindelijk levende bacteriën in de darmen komen. Als deze middelen ingenomen worden, kan je soms enkele dagen na het begin al te merken, dat de consistentie van de ontlasting van aard verandert. In ieder geval kunnen deze preparaten een groot deel van de bevolking vermoedelijk helpen bij obstipatie. Yakult® heeft met name bewezen dat obstipatie vermindert en dat er een evenwichtige darmflora ontstaat, door de toename van het aantal lactobacillen. Deze twee gezondheidsclaims zijn recent goedgekeurd volgens de Gedragscode voor de wetenschappelijke onderbouwing van gezondheidsclaims.

VSL #3 is een preparaat, bestaande uit een mengsel van acht verschillende stammen, in het totaal negenhonderdmiljard levensvatbare gevriesdroogde bacteriën, waaronder Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium longum en Streptococcus thermophilus.

Bij colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn wordt VSL#3 gegeven om de symptomen te bestrijden. De hoeveelheid die voorgeschreven wordt is 4 zakjes per dag, 3600 maal de hoeveelheid bacteriën die in normale probiotica preparaten aanwezig zijn. Bij colitis ulcerosa ontstaat onder deze therapie een reductie van de aanvallen van ca. 75%. Er zijn geen noemenswaardige bijwerkingen gevonden op wat gasvorming en iets opgezwollen buik na.

Er zijn ook diverse capsules en poeders op de markt. Dit zijn in het algemeen gevriesdroogde preparaten, die het best in water opgelost worden. Er zijn diverse preparaten die goed onderzocht zijn op de werking, de samenstelling en die aantoonbaar de flora in de darmen positief beïnvloeden, bijvoorbeeld preparaten van Solgar en Pharma Nord. Dit soort preparaten bevatten genoeg en verschillende bacteriën en de formuleringen zijn zodanig ontwikkeld dat de bacteriën beschermd worden in de maag, en gezond en wel in de darm aankomen.

Ook het IBS syndroom, de prikkelbare darm, schijnt soms goed op probiotica te reageren.

Conclusie en beoordeling

Duidelijk is dat bij het gebruik van probiotica voldoende bacteriën ingenomen moeten worden, ten minste een miljard, om effect te sorteren. Probiotica lijken een belangrijke aanwinst bij de behandeling en de preventie van een aantal aandoeningen. Ook lijken probiotica een belangrijke bijdrage te leveren bij de behandeling van bijwerkingen van antibiotica en verschillende soorten darmaandoeningen. De middelen zijn vrij veilig, maar bij zieke patiënten moet opgepast worden. Er dient nog veel onderzoek plaats te vinden om te bepalen welke combinatie van bacteriën de beste is voor welke indicatie. Omdat er op grote schaal gebruikt wordt en er geen bijwerkingen voor gezonden zijn, en de probiotica een duidelijk positieve biologische werking hebben op onze darmflora een groen stoplicht.

Links

• Probiotics and prebiotics in chronic inflammatory bowel diseases
• Therapeutic approaches targeting intestinal microflora inammatory bowel disease

Literatuur

Kajander, K. et al. Probiotics alleviate symptoms in IBS patients – a controlled six-month intervention. The Australian Journal of Dairy Technology 2003; 58/2: 192