Cranberries ter bescherming van de blaas

Cranberries (veenbes of in het Latijn Vaccinium macrocarpon) zijn rode zure besjes die vaak bij wildgerechten geserveerd worden. Naast het culinaire gebruik kunnen cranberries ook gebruikt worden ter voorkoming van blaasontstekingen. Vooral vrouwen die sexueel actief zijn, en patienten met een verblijfskatheter hebben een grotere kans op het krijgen van een blaasontsteking. Het dagelijks innemen van cranberryproducten kan er voor zorgen dat er minder vaak een blaasontsteking optreedt.

De cranberry komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika. In de oude folkloregeneeskunde werden cranberries al gebruikt tegen urineweginfecties. Lang werd gedacht dat de cranberry haar antibacteriele effect te danken had aan de zuren die in de bes zaten. Quinaatzuur uit de cranberry wordt namelijk omgezet in grote hoeveelheden hippuurzuur dat in de urine terechtkomt en de urine zuur maakt.[1] Later bleek de werking toch anders in elkaar te steken. 

Blaasontsteking

Bijna de helft van de vrouwen krijgt minstens 1 maal in haar leven een blaasontsteking. Deze infectie ontstaat als er meer dan 100.000 bacterien per ml urine in de blaas aanwezig zijn. Vooral kinderen, zwangere vrouwen, ouderen, patienten met een dwarslaesie, diabetes, multipele sclerose of HIV en patienten met een katheter hebben een verhoogde kans op een blaasontsteking. Vrouwen hebben een 50 maal grotere kans op het krijgen van een blaasontsteking dan mannen vanwege een veel kortere plasbuis, zodat bacterien eenvoudiger omhoog de blaas in kunnen komen. Klachten die bij een blaasontsteking kunnen optreden zijn pijn bij het plassen, vaak plassen, troebele urine en soms bloed in de urine. Kinderen met een blaasontsteking hebben vaak hoge koorts, zijn moe, geven over en eten slecht. Antibiotica zijn dan noodzakelijk om de blaasontsteking te genezen. Resistentie van bacterien tegen antibiotica is echter een steeds groter wordend probleem, waardoor juist andere therapieen een rol kunnen gaan spelen. Cranberryproducten zijn een van de middelen ter voorkoming van blaasontsteking.

De werking van cranberries

De cranberrie bevat interessante moleculen, de zogenaamde proanthocyanidines. Deze moleculen behoren tot de groep van de flavonoiden. Proanthocyanidines uit de cranberry remmen de aanmaak van de "voetjes" van de bacterien (Escheria Coli) die de blaasontsteking veroorzaken.[2] Met deze "voetjes" (fimbriae) hechten de bacterien zich namelijk aan de blaaswand zodat ze niet uitgeplast kunnen worden. Dus door de stoffen in cranberries kunnen de bacterien zich minder goed aan de blaaswand hechten.[3] Ook worden de bacterien verminkt door de proanthocyanidines. Tevens bleek dat deze moleculen bacterien konden beinvloeden die resistent waren voor antibiotica.[2] Een van de problemen bij patienten die een verblijfskatheter in de blaas hebben is dat de bacterien zich ook vasthechten aan het plastic. De proanthocyanidines uit de cranberry bleken de aanhechting van bacterien aan katheters duidelijk te verminderen.[5] Hoe hoger de dosering, des te sterker en langer het antikleef-effect optreedt.[6]

Klinische studies naar cranberries ter voorkoming van blaasontstekingen

Al sinds 2004 hebben grote systemische meta-analyses van de Cochranegroep (overzichtsartikelen) een positief signaal afgegeven voor het gebruik van cranberryproducten ter voorkoming van blaasontstekingen.[7] In deze analyse zijn 7 grote gerandomiseerde klinische studies opgenomen, waarin cranberrysap of -tabletten werden gegeven. Na 12 maanden bleken de vrouwen in de cranberrygroepen duidelijk minder vaak een blaasontsteking te krijgen dan vrouwen in de placebogroep. In 2008 werd deze meta-analyse ge-updated met in totaal 10 studies en 1049 patienten.[8] Deze meta-analyse bevestigde de eerder gepubliceerde resultaten met 3 extra studies. Uit deze laatste analyse bleek dat vooral vrouwen met terugkerende blaasinfecties het meeset profijt hebben van cranberryproducten. Oudere patienten die moeten kathetriseren hebben echter minder effect van de cranberries.

De studies die in de analyse zijn meegenomen, gebruikten zeer uiteenlopende hoeveelheden van cranberrysap (tussen 30 ml per dag tot 300 ml per dag) en ook de 4 studies met cranberrycapsules hebben verschillende producten getest met andere concentraties. Een grote uitval van patienten in de cranberrystudies is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat het dagelijks drinken van cranberrysap voor een lange periode niet vol te houden is. Een van de aanbevelingen van de Cochrane review is dan ook dat meer studies zouden uitgevoerd moeten worden naar het effect van cranberrycapsules of tabletten.

Cranberries of antibiotica (trimethoprim)?

Een interessante studie vergeleek een cranberry-extract (500mg) met een antibioticum, trimethoprim (100mg) bij vrouwen die in het afgelopen jaar 2 of meer episoden urineweginfecties hebben gekregen.[9] In totaal werden 137 vrouwen verdeeld over de 2 groepen. Na 6 maanden bleek dat er geen significant verschil was tussen de twee groepen wat betreft het aantal urineweginfecties, en ook was er geen significant verschil tussen de uitvallers. Een voorzichtige conclusie zou dus kunnen zijn dat eerst preventief behandelen met cranberry-extract als eerste keus meer voor de hand ligt dan antibiotica zodat de kans kleiner wordt dat bacterien resistent worden voor antibiotica. In ieder geval heeft cranberry geen enkele invloed op de opname van antibiotica.[10] Cranberryproducten zouden dus heel goed samen gegeven kunnen worden bij urineweginfecties die moeilijk te behandelen zijn.

Bij vrouwen na de overgang echter bleek een antibioticum beter effect te hebben dan cranberry-extract.[11] Het probleem van de antibioticagroep (trimethoprim-salfametoxazol 480 mg) was dat bacterien bij veel meer vrouwen resistent tegen verschillende antibiotica werden dan in de cranberrygroep (90.5% van de vrouwen in de antibioticagroep ten opzichte van 28.1% in de cranberrygroep).

Een andere studie liet zien dat kinderen die cranberrysap kregen significant minder vaak een blaasontsteking kregen dan de kinderen in de placebogroep.[12] Ook bleken de kinderen uit de cranberrysapgroep duidelijk minder dagen antibiotica te hoeven gebruiken. DUs ook bij kinderen lijkt cranberry een positief effect te hebben ter voorkoming van een blaasontsteking.

Heeft cranberry interacties met andere medicijnen?

Cranberryproducten lijken een interactie te hebben met de bloedverdunner warfarine (coumarolderivaten).[13]
Producten van cranberries zouden de bloedverdunning (INR) kunnen versterken. Dit effect is in een paar case-reports beschreven, hoewel grote studies dit effect niet konden onderbouwen. In ieder geval is het van belang dat patienten die warfarine gebruiken eerst met de trombosedienst en de behandeld arts overleggen over het gebruik van cranberries, voordat ze deze cranberries gaan gebruiken.

Conclusie

Aangezien het gebruik van cranberries veilig is en uit twee meta-analyses blijkt dat cranberryproducten effectiever zijn dan placebo ter voorkoming van urineweg infecties, geeft IOCOB een groen stoplicht voor deze indicatie.