Beta-glucanen verlagen cholesterol

Een te hoog cholesterolgehalte in het bloed is een risicofactor voor hart- en vaatziekten. Sinds dit inzicht, dat al stamt uit de jaren 80 van de vorige eeuw, worden geneesmiddelen voorgeschreven die het cholesterolgehalte van het bloed kunnen verlagen. Inmiddels worden er wereldwijd veel cholesterol verlagende geneesmiddelen uit de klasse der statines voorgeschreven. Deze hebben echter ook bijwerkingen, zoals moeheid, spierafbraak en suikerziekte type II. Bovendien is er een brede wetenschappelijke discussie over de waarde van deze cholesterol verlagende middelen ontstaan, en wordt zelfs in de vakpers van de cholesterol maffia gesproken.

Over cholesterolverlagers zoals statines nog het volgende. Internationale richtlijnen over het gebruik van die statines zijn niet neutraal: ze zijn namelijk vastgesteld door niet onafhankelijke wetenschappers. Uit een onderzoek in de VS bleek dat 8 van de 9 panelleden van de richtlijnencommissie een financiele band hadden met de makers van de statines! Daarom is het goed om ook ‘alternatieven te kennen’.

Natuurlijke manieren om cholesterol te verlagen zijn er namelijk legio, ofschoon niet alles even goed is bewezen. Enigszins aannemelijke mannieren om cholesterol te verlagen zijn het toevoegen aan het dieet van Alfalva zaad, artisjokextract, avocado’s, walnoten, groene thee, knoflook, noten zoals macadamia noten, olijven, yoghurt, sinaasappelen. Maar ook dus beta-glycanen, en daar gaan we het nu over hebben.  

Mechanisme van cholesterol verlaging

Het verlagen van cholesterol kan dus door middel van aangepaste voeding of door het toevoegen van bepaalde delen van planten aan de voeding, zoals vezels die uit beta-glucanen bestaan. Dit zijn veelal in water oplosbare vezels die uit suikermoleculen bestaan. De aaneenschakeling van glucose in de vorm van zetmeel kunnen wij als mensen goed splitsen en zo de glucosemoleculen opnemen in de darmen. De glucosemoleculen in de beta-glucanen zijn echter anders aan elkaar geschakeld dan zetmeel. Voor de beta-glucanen beschikt de mensr niet over enzymen die deze moleculen kunnen splitsen. Daardoor blijven deze complexe suikers onverteerd in de darminhoud aanwezig en wordt het merendeel van de beta-glucanen onveranderd uitgescheiden via de ontlasting.

Beta-glucanen zijn dus grote suikermoleculen of polysachariden die deel uitmaken van de celwand van een groot aantal planten, zoals gerst, haver,[1] schimmels,[2] gisten, bacteriën [3] en andere planten.[4][5]

Beta-glucanen hebben verschillende eigenschappen, afhankelijk van hun structuur. Deze moleculen uit paddestoelen, zoals shiitake, hebben een immunomodulerend effect.[6][7][8] Uit gerst en haver beinvloeden deze moleculen juist niet het immuunsysteem, maar wel de cholesterolconcentratie en de bloedsuikerspiegel in het bloed.

Omdat beta-glucanen uit gerst en haver in de darminhoud niet verteerd en nagenoeg niet opgenomen kunnen worden in het bloed, wordt gedacht dat het cholesterolverlagende effect van deze moleculen komt door directe effecten ervan in de darmen. Een mechanisme zou kunnen zijn dat beta-glucanen in de darminhoud voor een vertraagde opname van cholesterol zorgen, of dat de heropname van galzouten en cholesterol vertraagd wordt door de glycanen, of dat uitscheiding van cholesterol via de darmen erdoor wordt bevorderd.[9][10][11][12] Of natuurlijk een combinatie van die mechanismen.

Klinische studies 

In een kleine studie met 15 mannen met overgewicht die een te hoog cholesterol gehalte in het bloed hadden, werd het effect van beta-glucanen uit gisten onderzocht. De mannen kregen 15 gram beta-glucanen per dag toegevoegd aan hun dieet. Na 8 weken bleek dat hun totale cholesterol met 8% was verminderd. Dit effect verdween na het stoppen van de beta-glucanenconsumptie.[13] Dit was een ongecontroleerde studie.

Een goed opgezette controlestudie naar de effecten van beta-glucanen op het cholesterol gehalte in het bloed verscheen in 2007. Hierbij werden 38 adipeuse mannen met een te hoog cholesterol gehalte in het bloed verdeeld over twee groepen: een groep die brood met daarin 6 gram beta-glucanen uit haver te eten kreeg,  en een volkorenbrood-groep. Beide groepen kregen daarnaast het zogenaamde ‘American Heart Association (AHA) Step II dieet’, dat tevens veel enkelvoudige onverzadigde vetzuren bevat. Voorts werd aan beide groepen geadviseerd om 1 uur per dag te wandelen. Er werd dus een combinatie van interventies ingezet.
Na 8 weken was er in beide groepen een daling zien van het totaal cholesterol in het bloed. Ook was het LDL gehalte (de slechte vetten) in beide groepen verlaagd, wat positief gewaardeerd wordt. De groep met de beta-glucanenbrood had echter een sterkere verlaging in het LDL 27.3% versus 16.8%. Het HDL (de goede vetten) was alleen in de beta-glucanen groep verhoogd, ook dit wordt als positief gewaardeerd.
Deze studie liet zien dat het toevoegen van beta-glucanen aan brood duidelijk een positief effect had op het vetprofiel in het bloed, dan het standaard dieet en bewegingsadvies alleen.[14]

Een grotere studie naar beta-glucanen uit gerst met 155 deelnemers liet een soortgelijk resultaat zien.[15] LDL-cholesterol en totaal cholesterol waren verlaagd na 6 weken van het nuttigen van het beta-glucanen bevattend dieet. Vijf gram beta-glucanen per dag had daarbij meer effect dan 3 gram.

Een Japanse studie onderzocht het effect van het eten van gerst ten opzichte van alleen rijst. Een groep van 44 mannen met een te hoge cholesterolwaarde in het bloed werd verdeeld over 2 groepen: Een rijst-groep en een groep die rijst en gerst (7 gram beta-glucanen per dag) at. Na 12 weken werd het effect gemeten. Het bleek dat er door toevoeging van gerst aan het dieet ook weer een significante verbetering optrad. Het totaal cholesterol en het LDL-cholesterol waren verlaagd. Ook was de buikomtrek, de BMI (body mass index) en het vet rondom de organen (viscerale vet) van de mannen in de gerstgroep verminderd.[16]

De wijze van toediening blijkt ook belangrijk te zijn. Beta-glucanen in vruchtendrankjes lijken daarbij minder effectief te zijn, dan in vaste maaltijden. [17][18] Dit kan te maken hebben met de verhoogde viscositeit van een vaste maaltijd.

Gezondheidsclaims 

Gezondheidsclaims van beta-glucanen op het verlagen van cholesterol zijn al toegestaan in Nederland, Zweden, Groot Brittannie en de Verenigde staten.[19] De FDA heeft de gezondheidsclaim voor de beta-glucaanvezel toegelaten naast gerst en haverproducten voor het verminderen van de risico voor hart- en vaatziekten.[20]
In een rapport van het voedingscentrum die de wetenschappelijke onderbouwing van gezondheidsclaims beheert, staat dat bij personen met een verhoogd cholesterol het eten van 3 gram beta-glucaan in haverzemelen na 5 weken het cholesterol met 4 tot 6 % verlaagd wordt. Een ander voorbeeld. De FDA laat sinds 1998 een gezondheidsbewering voor psyllium of vlozaad toe, wat overigens ook voor de bèta-glucanen geldt. Voor voedingsmiddelen en supplementen die minstens 1,78 g psyllium (of 0,75 gram bèta-glucanen) per portie bevatten (waarvan dan vier porties per dag nodig zijn) mag beweerd worden dat ze het risico op cardiovasculaire aandoeningen verlagen.

In havervlokken zelf zit ongeveer 4% beta-glucaan van nature in. De zemelen van de haver worden voor bepaalde producten zo bewerkt, dat het gehalte van beta-glucaan tot 70% kan oplopen. Deze producten kunnen gebruikt worden om brood of koekjes te bakken met een verhoogd gehalte beta-glucanen. In koekjes kan het gehalte van beta-glucanen niet zo hoog zijn, omdat er tijdens het bakproces gelvorming optreedt. In brood echter kan het percentage van beta-glucanen wel hoger zijn, omdat er meer vocht zit in brood. Een voorbeeld van brood met een verhoogd gehalte aan  beta-glucanen is Vitaalbrood Pró-FIT.

Beoordeling 

Beta-glucanen worden goed verdragen en zijn veilig. Door de aanwezigheid van vele positieve resultaten en de veiligheid van beta-glucanen geeft IOCOB een groen stoplicht aan het gebruik van dit soort vezels om het cholesterol te verlagen.