Tao en Mindfulness

Het heeft ons lang bezig gehouden hoe we de lessen van de Tao Te King inzichtelijk kunnen maken. De eerste regels van dit oosterse werk geven de moeilijkheid al aan: De Tao waarover gesproken wordt, is niet de eeuwige Tao…. Het begrijpen van de Tao gaat niet via woorden, en kan alleen ervaren worden. Toch zullen we een poging wagen om de tip van de sluier op te lichten. Omdat het taoisme een bijzondere voedingsbodem is voor mindfulness en meditatie, is aandacht voor  Tao zinvol.

Het Taoïsme is een levenswijze die al meer dan 4500 jaar oud is. De werken van de legendarische Chinese "Gele Keizer" Huang Ti, 4500 jaar geleden geschreven op zijde, hebben al een Taoïstische inslag. Het Taoïsme is moeilijk in een hokje te plaatsen. Het is niet duidelijk of het nu een volksgeloof, een filosofie, een religie of een politieke leer is. De basis van deze levenswijze, beter gezegd, de kunst van het leven, ligt in het innerlijke van de mens. Het innerlijke van de mens volgt de Tao, bestaat uit de Tao. Het leven volgens de Tao is leven door gehoor te geven aan de wijsheid van deze innerlijke bron van de mens. Omdat de Taoïst zijn eigen innerlijke stem volgt, zijn maatschappelijk opgelegde regels voor hem irrelevant. Het lijkt dan ook soms of de Taoïst de regels van de algemeen aanvaarde moraliteit aan zijn laars lapt. Echter zinnige maatschappelijke en morele regels zijn geheel in samenspraak met de Tao en dus met het leven van de Taoïst. Taoïsme is een praktische uitoefening van het leven. Of de Taoïst leeft volgens zijn leer wordt direct getoetst aan de ontplooiing van zijn leven. Gebeurt iets met tegenzin, ontstaat er frustratie dan is dit niet leven volgens Tao. Is er geluk in het moment, is er een goede flow, dan leidt de Tao.

Leven in overeenstemming met de natuur

De mens wordt in het Taoïsme aangespoord tot een leven in overeenstemming met de natuur. Het onderscheidt zich hierin van het Confucianisme, een andere grote leer die in China zeer lang de boventoon heeft gevoerd. In het Confucianisme staat de harmonie van mens en staat op de voorgrond. Men houdt zich vooral bezig met het geven van regels en het bepalen van geldige motieven voor het juiste gedrag. In het Taoïsme heeft noch de staat de belangrijkste waarde noch autoriteiten, maar de natuur. De natuur in het Taoïsme, is echter niet synoniem met de fysieke natuur, zoals we die kennen. Deze natuur is breder en refereert meer naar de menselijke natuur, datgene wat diep in de mens verankerd, en vaak verborgen is. Leven volgens de natuur, of leven volgens Tao, is leven volgens deze zuiver menselijke natuur en volgens onze innerlijke stem. In de regel leidt dit niet tot ascetisme, maar tot een fundamentele acceptatie van het leven van alledag en van de omgeving waarin dat plaatsvindt. Het Ja zeggen tegen het leven is het leidmotief in plaats van beperkingen opgelegd krijgen en Nee moeten zeggen tegen wat er op ons pad komt.

In het leven versus Heremiet

Tao is te vinden in dit leven zelf, niet alleen daarbuiten of daarboven. Dat is ook het onderscheid, wellicht, met de spirituele stromingen die op Indiase bodem zijn ontstaan. In India bestond er een tendens om weg te trekken uit de maatschappij en als heremiet in eenzaamheid op een berg te gaan leven, om zo contact te krijgen met die andere wereld. De Chinezen zijn echter praktische mensen en weinig nieuwsgierig naar het bovennatuurlijke. Religieuze vraagstukken worden vooral praktijkgericht behandeld. Dus het gaat hen meer om een zinvolle vormgeving binnen dit aardse leven. In tegenstelling tot het Westen hebben de Chinezen hun religie kunnen integreren in het dagelijkse leven. Toen men in de loop van de tijd de directe binding met de Tao verloor, dacht men de Tao te kunnen vinden door het buiten jezelf te zoeken, bijvoorbeeld door het vervaardigen van het levenselixer. Het doel was om de onsterfelijkheid te bereiken. Vele drankjes met de meest exotische ingrediënten werden gebrouwen, waarbij de hoop gevestigd werd op een eeuwig leven. Helaas hebben deze alchemisten de interpretatie van de werkelijke Tao niet doorgrond, omdat ze het buiten zichzelf zochten. De werkelijke esoterische inzichten over het onsterfelijke leven zijn opgeschreven door de vader van het Taoïsme: Lao Tze.

Lao Tze

De Taoïstische visie op het leven, bestaat al duizenden jaren in China. In de vijfde eeuw voor Christus heeft Lao Tze deze levensinstelling verwoord en later opschreven. Hij was een verlichte meester en had vele volgelingen. Aan het einde van zijn leven maakte hij zich op om de Himalaya in te trekken en zich daar voor te bereiden op de dood. Zijn discipelen konden hem niet tegenhouden, ondanks hun vele smeekbeden. Bij de grens van Tibet echter hield een grenswachter, ook een leerling van Lao Tze hem tegen en zei: Ik laat u niet verder tenzij u uw kennis opschrijft. Lao Tze protesteerde: “dat waar ik voor sta en aan jullie heb overgedragen, valt niet in woorden uit te drukken.” “Schrijf dit dan op!” zei de grenswachter en laat alstublieft aan ons iets van u achter. En zo gebeurde het. Lao Tze schreef in drie dagen tijd de Tao Te King op, en kon verder de bergen in om zijn laatste dagen alleen te vertoeven. Zo is het basiswerk ontstaan welke een leidraad is voor het Taoïsme.

Introductie van de Tao Te King

De Tao Te King is na de Bijbel het meest vertaalde boek ter wereld en alleen al om die reden is dit werk een nader onderzoek waard. Wie de Chinese taal niet beheerst, kan het beste de vertalingen ruim interpreteren met steeds de gedachte dat de teksten bedoeld zijn om aan te geven hoe in harmonie geleefd kan worden. Tao Te King is ontstaan na een sociale evolutie, waarin Lao Tze een aantal zwakheden in de samenleving van toen vaststelde. Lao Tze beschrijft de oorspronkelijk paradijselijke samenleving, de oorzaken en gevolgen van de evolutie en een passende remedie voor de opgetreden problemen. De beschrijvingen zijn zeer poëtisch en raak, wat zijn naam ten goede komt. Lao Tze betekent namelijk oude meester.

De betekenis van Tao

 Laten we de betekenis van de titel van dit mystieke werk eens onder de loep nemen. Het eerste woord Tao kan vertaald worden met totaliteit, de bron, de weg of het goddelijke. Tao is universeel, het is de weg van de natuur. Het is de oorsprong en het allesomvattende, altijd veranderend en voortdurend in evenwicht. Alles evolueert met Tao. Tao is een gegeven, een mysterie.

Het 25ste vers zal dit verduidelijken:

Er is een volmaakt geheim
vóór de geboorte van de hemel en de aarde.
In de stilte en de leegte is het geheim daar, oneindig en eeuwig.
Misschien is dit wel de moeder van alles.
Je kunt het Tao noemen of ‘het grote’.
Echte grootheid stroomt altijd en door alles heen.
Daarom komt het oneindig ver
en keert het terug naar de oorsprong van alles.
Daarom kun je zeggen dat de Tao groot is.
De hemel is groot, de aarde is groot.
Ook de mens is groot.
Dit zijn de vier grote krachten van het heelal
en de mens is er één van.
De mensen volgen de aarde.
De aarde volgt de hemel.
De hemel volgt de Tao.
De Tao volgt de natuur.
De Tao volgt haar eigen geheim.

 

De betekenis van King

Het laatste woord King of Tsjing betekent officiële verhandeling. De titel Tao Te King betekent dan ongeveer: De gezaghebbende verhandeling over de Weg en zijn deugdzame werking. Het bevat zo’n 5000 Chinese tekens, later verdeeld over 81 hoofdstukjes. De Westerse vertalingen zijn erg verschillend. Het Chinees leent zich namelijk niet voor een letterlijke vertaling. Het Chinese schrift is samengesteld uit ideogrammen of woordtekens, van pictografische oorsprong, die elkaar over en weer beïnvloeden. Deze ideogrammen hebben een uitgebreide betekenis

Van paradijs naar macht, bezit en geweld

In Tao Te King beschrijft Lao Tze hoe de mens in de paradijselijke tijd "met het hoogste Te" in evenwicht met de natuur heeft geleefd. De onwetende mens en het dier leefden destijds in onschuld en samen als een grote familie. Langzaam wordt er door de zich ontwikkelende mens steeds meer onderscheid gemaakt tussen verschillende manifestaties van de Tao, bijvoorbeeld de mens werd hoger gezien dan de dieren. Door waarnemingen een naam, een label te geven, ontstaat er de scheiding tussen ik en de ander, en tussen dingen. Zo gaat de intuïtieve samenhang en eenheid met de natuur verloren. Wanneer de definities goed en kwaad ontstaan, ontstaat er onder de mensen eveneens een scheiding. Het goede wordt nagestreefd, het kwade wordt gemeden. De label goed wordt geplakt op bezit en macht. Er ontstaan onenigheid, haat en jaloezie. Wie heeft de macht, wie het bezit? Geweld regeert vanaf deze ontwikkeling binnen de samenleving.

Remedie om in vrede te leven

Lao Tze beschrijft de remedie, die ons terug kan leiden naar de oorspronkelijke, paradijselijke toestand. De manier waarop de mens in vrede kan leven wordt in de Tao Te King geschreven. Tevens geeft hij de oplossing voor de koningen om over een land optimaal en volgens de Tao te heersen. Teruggetrokken wijzen leiden het volk onopvallend en zonder winstbejag in plaats van de heersers die hun overwicht over andere mensen ontlenen aan fysiek geweld, aan een superieure feitenkennis of aan retorische kwaliteiten. Lao Tze adviseert om een sober en eenvoudig leven te leiden, waar geen verleiding is tot het vergaren van nutteloze zaken. Het ware geluk ligt namelijk in de Tao, dat wat in de innerlijke wereld alleen gevonden kan worden.

Vers 57 verduidelijkt dit:

 

Heers rechtvaardig en voer je oorlogen verrassend.
Wordt een meester zonder te strijden.
Win de wereld door haar met rust te laten.
Dat dit werkt, dat voel je met je hart.
Hoe meer wetten en beperkingen er zijn, des te armer we worden.
Hoe scherper onze wapens, des te meer oorlog er zal zijn.
Hoe slimmer de mensen, des te vreemdere dingen gebeuren er.
Hoe meer regels, des te meer overtreders.
Als ik verstandig ben, dan word ik rustig en kom tot inkeer.
Ik geniet van de vrede en ik word eerlijk.
Ik maak me niet druk en ervaar rijkdom.
Ik ben tevreden en verkies een goed en eenvoudig leven.

 

Het begin van de Tao

 

Laten we terug naar het begin, voor de manifestatie van Tao, In den beginne was er Tao. Tao creëert het ene. Het ene baart twee. Hier komt het leven in gang. Yin en Yang, donker en licht, vrouw en man. Deze ogenschijnlijke tegenstellingen maken het leven dynamisch. Een voorbeeld uit de Tao te King::

 

Omdat iedereen schoonheid als schoon beschouwt
bestaat het lelijke;
Omdat iedereen goedheid als goed beleeft
is er het kwade.
Zijn en niet-zijn veroorzaken elkaar;
moeilijk en eenvoudig vergelijken zich met elkaar;
lang en kort meten zich aan elkaar;
hoog en laag onderscheiden zich van elkaar;
klank en stem vormen zich uit elkaar;
voor en na rangschikken zich naar elkaar.