Honing op wonden!

Dat honing lekker is in de thee en op brood, dat weet nagenoeg iedereen, Dat honing ook op wonden gesmeerd kan worden, dat weten weinigen. In de oudheid smeerden de Chinezen, de Grieken en de Romeinen al honing op hun wonden, zonder op de hoogte te zijn van het bestaan van bacterien. Wel zagen de geneeskundigen in de oudheid het effect van honing: antibacteriele werking en de versnelling van de wondgenezing. Deze kennis is vanaf de jaren 40 van de vorige eeuw in vergetelheid geraakt met de intrede van de antibiotica.

De laatste 15 jaar is het gebruik van honing weer meer populair geworden. Enerzijds vanwege de bezorgdheid over bacteriele resistentie voor antibiotica, en anderzijds vanwege de kwaliteiten van honing. Interessante publicaties ondersteunen honinggebruik.[1][2]

Honing is een van de oudse voedingsmiddelen. Honing werd gevonden in het graf van Tutanchamon en was zelfs nog eetbaar, omdat deze gouden vloeistof niet bederft. Meer en meer geniet honing van haar revival aangezien er steeds meer positieve studies worden gepubliceerd over de effecten bij wondgenezing. Ook de hernieuwde interesse in natuurlijke producten zorgt voor een opleving van honing. Zeker is dat naast de antibacteriele werking bij wondgenezing honing ook de ontsteking en de zwelling van de wond kan verminderen.[3]

Antibacteriele eigenschappen van honing 

Honing heeft zeer duidelijk antibacteriele eigenschappen voor meer dan 50 bacteriesoorten, en ook voor de resistente MRSA bacterie.[4] Honing heeft nagenoeg geen bijwerkingen.[5] Wel is van belang om medische honing te gebruiken, om geen bacteriele vervuiling, zoals met Clostridium botulinum, te riskeren. Of om voor een onvoorspelbare antibacteriele werking te staan. De meest gebruikte medische honing is Manuka honing.[6] Het minimale percentage van honing om de bacterieen te kunnen verminderen is 5%.[7]

De antibacteriele werking van honing wordt toegeschreven aan waterstof peroxide, omgezet door het enzym glucose-oxidase, die in de honing is gekomen door de bijen. En niet alleen de waterstof peroxidase is verantwoordelijk voor het doden van bacterieen, want wanneer door het enzym katalase al het waterstof peroxide is afgebroken, gaat de vermindering van bacterien gewoon door.[8] Ook de hoge osmolariteit van honing door de suiker en de antioxidant eigenschappen kunnen de antibacteriele werking verklaren.[9] De versnelde wondgenezing kan verklaard worden doordat honing bepaalde witte bloedlichaampjes (monocyten) stimuleert, cellen die een belangrijke rol vervullen bij het herstellen van de wond.[10]

Kleine hoeveelheid bacterieen helpt

Een kleine hoeveelheid bacterien in de wond heeft een belangrijke rol in de wondgenezing aangezien deze micro-organismen een lage graad van ontsteking veroorzaken, en een versnelde wondgenezing en het ontstaan bewerkstellingen.[11] Ontsteking is een natuurlijk onderdeel van de wondgenezing. Wanneer de ontsteking echter uit de hand loopt, dan ontstaat er een vertraagde wondgenezing en indien erger, een bloedvergiftiging (sepsis) Het is van belang voor de arts om te kunnen onderscheiden in welke situatie de wond verkeert. Typische tekenen van een uit de hand gelopen ontsteking van een wond zijn meer pijn, ontstekingsvocht gekenmerkt door een karakteristieke geur en kleur en een ongezonde aanblik. Bij ziektes zoals diabetes, kunnen de wonden niet goed genezen, zelfs niet in de aanwezigheid van de typische tekenen van ontsteking.

Chronische niet helende wonden zijn vaak alkalisch, dus een hoge pH. Honing zorgt ervoor dat de wond meer zuur wordt en dat daardoor de wondgenezing verbetert. In een open studie waaraan 17 patienten met niet genezende wonden deelnamen, bleek honing duidelijk de pH te verlagen en de grootte van de wonden te verminderen.[12] In deze studie bleek dat wanneer de wond niet zuurder werd, de wond ook niet genas. De verlaging van 0,1 pH was geassocieerd met 8,1%  vermindering van de wondgrootte na 2 weken. 

Vochtige omgeving stimuleert genezing

Een andere eigenschap van honing is dat de wond vochtig gehouden wordt, wat de genezing bevordert. Een te vochtige wond kan echter verweking van de wond veroorzaken (maceratie). Door de hoge concentratie van suiker in de honing (80%), kan de honing echter een te veel aan watermoleculen opnemen, verweking voorkomen, maar  toch een helende vochtige omgeving scheppen.[13] Doordat honing ook water uit de diepere delen van de wond onttrekt, wordt het klimaat voor bacterieen ongustig. Tevens creeert de stroperigheid van honing een natuurlijke barriere tegen bacterieen.

Honing als deodorant

Wanneer er bacterien of schimmels in grote getale aanwezig zijn, kan er een onaangename geur ontstaan. Honing kan deze geur neutraliseren, o.a. door de hoeveelheid bacterien te verminderen.[14]

Honing op chronische beenwonden

In een gerandomiseerde studie werden 108 patienten met chronische beenwonden (veneuse ulcera) verdeeld over twee groepen. De eerste groep kreeg de veel onderzochte Nieuw Zeelandse Manuka honing, bij de andere groep werd een hydrogel (IntraSite gel) gebruikt. De wonden bevatten voor meer dan 50% dood weefsel (necrose). Na 4 weken waren de wonden in de honinggroep nagenoeg 3 maal meer verkleind dan in de controlegroep. Ook verminderde de honing duidelijk de necrose in de wond. Wondinfecties traden in de honinggroep 2 maal minder op dan in de hydrogrelgroep.[15] Een andere studie met 368 patienten liet echter geen verschil zien tussen honing en andere dressings. In deze studie waren de chronische wonden een mix van arteriele en veneuse ulcers. Ook konden de verpleegkundigen in de controlegroep kiezen welke andere dressing ze op de wond deden. Dus er was niet een consistente controlegroep.[16]
Het blijkt in ieder geval dat honing even goed werkt als andere standaard dressings, en dat bij wonden aan de benen waarin veel dood weefsel aanwezig is, honing mogelijk sneller heelt dan een hydrogel.

Ook bij doorligplekken en zweren lijkt honing zinvoller te zijn dan doorsnee verbanden.[17] Honing: puur vloeibaar goud![18]

In een kleine studie uit 2007, bleek honing ook bij huidtransplantaten een goed effect te hebben. De conclusie van deze studie is dat omdat honing een natuurlijk product is, het eenvoudig gebruikt worden voor de fixatie van huidtransplantaten.[19]

Kosteneffectief?

Een Zuid-Afrikaanse studie vergeleek het effect van medische honing met IntraSitegel bij goudmijnwerkers die wonden opliepen. IntraSitegel is een middel dat voornamelijk bestaat uit water en een bindmiddel om de wond vochtig te houden. De opzet van de studie was dubbelblind en gerandomiseerd waarbij 87 mensen met wonden werden verdeeld over de twee groepen. Er was een verschil tussen de beide groepen wat betreft de wondgenezing. De honing was echter wel meer dan 24 maal goedkoper dan IntraSitegel. De conclusie van deze studie was dat honing veilig was en extreem kosteneffectief. Reden dus om dit nader te onderzoeken.[20]

Bijwerkingen

Honing op wonden heeft bij weinig mensen bijwerkingen. Bij hooguit 5% van de patienten kan bij het aanbrengen van de honing op de wond meer pijn ontstaan.[21] Patienten die tegen vele stoffen allergisch zijn, kunnen ook allergisch reageren op de honing, dus patienten met een ernstige atopische constitutie.

Honing bij brandwonden

Bij brandwonden is het meeste onderzoek gedaan wat betreft het effect van honing. In 2008 is een meta-analyse gedaan door de Cochranegroep om de waarde van honing bij wonden te onderzoeken. Een van hun conclusies was dat honing significant de wondgenezing versnelt bij oppervlakkige tot halfdiepe brandwonden ten opzichte van andere wonddressings, zoals zilversulfadiazine en polyurethaanfilm.[22][23] Ze maakten echter wel een kanttekening dat deze onderzoeken allemaal door 1 onderzoeksgroep gedaan zijn.

Praktische tips

• Alleen medische honing, met radiatie behandeld en CE gecertificeerd zou gebruikt moeten worden, vanwege infectiegevaar met clostridium.
• De honing moet de hele wond bedekken en mag over de wondranden komen.
• In het begin van de wondverzorging moet de honing 1 maal per dag ververst worden. Wanneer er minder wondvocht geproduceerd wordt, kan de honing 2 a 3 dagen op de wond gelaten worden.
• De honing kan solitair gebruikt worden. Wanneer de honing te vloeibaar is, kan een andere wonddressing gebruikt worden, om de honing op z’n plaats te houden.
• Wat betreft het verzorgen van wonden bij diabetespatienten, zijn er geen negatieve adviezen gepubliceerd in het gebruik van honing.

In Nederland zijn een aantal varianten van medische honing verkrijgbaar. De vloeibare vorm: Manuka Medische honing en Medihoney. Daarnaast zijn er met medische honing geimpregneerde verbanden verkrijgbaar.

Meitran: honingzalf

Mesitran is een zalf die bestaat uit: honing, lanoline, zonnebloem olie, levertraan, Calendula Officinalis, Aloë Barbadensis, vitamine C & E en zinkoxide. Wanneer de zalf in contact komt met de wond zal er wondvocht onttrokken worden aan de omliggende weefsels. Hierdoor zal er een vochtig wondhelingsklimaat gecreëerd worden. De zalf bevordert het oplossen van de necrose en vergemakkelijkt de migratie van epitheelcellen. Door de sterke osmotische werking, werkt Mesitran antimicrobieel. De zalf zal geleidelijk verdunnen en kan gemakkelijk verwijderd worden met een wondreiniger. Mesitran is een primair wondverband dat afgedekt kan worden met de meeste afdekkende wondverbanden.

Beoordeling

Wat betreft brandwonden geeft IOCOB een groenoranje stoplicht. Honing lijkt goed te werken en vaak beter dan de standaard dressings. Alleen is het onderzoek bij brandwonden vooral gedaan door een onderzoeksgroep. Graag zouden wij willen zien dat een andere onderzoeksgroep met dezelfde resultaten zou komen. Honing past in ieder geval goed in het assortiment van wonddressings.