TENS

TENS (Transcutane Elektrische Neuro Stimulatie) wordt veel ingezet bij pijnbestrijding, vooral door fysiotherapeuten op advies van revalidatieartsen of anesthesisten. Het apparaat geeft elektrische stroompjes af welke de pijn kunnen beïnvloeden.

TENS, veelgebruikt en bewezen?

De TENS (Transcutane Elektrische Neuro Stimulatie) wordt veel ingezet bij pijnbestrijding, vooral door fysiotherapeuten op advies van revalidatieartsen of anesthesisten. Het apparaat geeft elektrische stroompjes af welke de pijn kunnen beïnvloeden. Het pijnstillende effect ten gevolge van het toedienen van elektrische stroom om de zenuwen te beïnvloeden, is gebaseerd op de pijnpoorttheorie van Melzack en Wall. Door het prikkelen van bepaalde zenuwen met stroom, wordt de pijnprikkel gedempt, doordat er in het ruggenmerg stoffen worden vrijgemaakt (o.a. endorfinen). Deze neurotransmitters verhinderen de pijnprikkel verder te gaan naar de hersenen, waardoor de persoon de pijn niet of minder gewaar wordt. Op basis van deze theorie is het TENS apparaat ontwikkeld waarbij aanvankelijk vooral een frequentie van 80 tot 100 Hertz wordt toegediend en de stroom wordt verhoogd tot aan de pijngrens. Deze frequentie heeft namelijk een direct pijnstillend effect. Het is een handzaam apparaatje, passend in een broekszak, met plakelektrodes die op de huid kunnen worden aangebracht. Dit apparaat wordt vergoed vanuit de basisverzekering, wanneer een proefperiode van 2 weken positief heeft uitgepakt.

In hoeverre ondersteunen de wetenschappelijke onderzoeken de toepassingen van dit apparaat bij diverse aandoeningen?

Pijn

Studies naar het effect van TENS bij acute pijn en baringspijn zijn vaak negatief. In een review naar de pijnstillende effecten van TENS uit 1997 blijkt dat er binnen alle 14 gerandomiseerde klinische studies (RCT’s) geen verschil gevonden werd tussen actieve TENS en placebo TENS. Wat betreft studies naar pijn bij de bevalling zijn de resultaten wisselend en zou de TENS ingezet kunnen worden om het gebruik van analgetica te verminderen. Om dit te bewijzen zou een goede RCT opgezet moeten worden. TENS bij de behandeling van chronische pijn zou zinvol kunnen zijn, er is helaas alleen geen goede studie gedaan om ook dit te bewijzen. [1] Bij klachten van pijnlijke menstruatie blijkt de TENS wel positieve resultaten te hebben. [2]

Een aantal oorzaken kunnen aangewezen worden voor deze negatieve uitkomsten. De conventionele TENS waarbij een hoge frequentie wordt gebruikt (80-100 Hertz) kan de pijn alleen verlichten wanneer het TENS apparaat aan staat. Als het apparaat lang aanstaat, treedt er tolerantie op en komt de pijn weer in alle hevigheid terug. De tolerantie is gebaseerd op endorfinetolerantie, te vergelijken met morfinetolerantie. Net als morfineverslaafden steeds meer morfine moeten gebruiken om het effect van de stof te ervaren, heeft de conventionele TENS ditzelfde probleem, wanneer de dit apparaat continu aanstaat. [3] Het effect wordt echter door de tolerantie steeds geringer.

Acupunctuur TENS

De laatste jaren is de TENS verder ontwikkeld en zijn er nieuwe vormen op de markt gebracht die gebaseerd zijn o.a. op het aanbieden van een lage frequentie van 2 Hertz. De stroom wordt zo hoog gezet dat de pijngrens net niet wordt overschreden. Deze vorm van TENS wordt acupunctuur TENS genoemd, omdat dit binnen de electroacupunctuurtraditie ontwikkeld is. Deze vorm van stimulatie heeft het voordeel dat het analgetisch effect langer aanhoudt. De stimulatie duurt gemiddeld 30 minuten en kan 2 maal per week tot 1 maal per dag ingezet worden. De TENS sessies hebben een cumulatief effect, waardoor de pijnklachten steeds meer afnemen. Een review van de Cochrane heeft laten zien dat acupunctuur TENS bij osteoartritis van de hand een effect heeft op de pijn en kracht. [4]

De acupunctuur TENS is dus gebaseerd op een vertraagd pijnstillend effect dat langzaam toeneemt. De Chinese hoogleraar Han heeft het principe onderzocht en verder ontwikkeld waarbij de TENS tussen 2 Hertz en 100 Hertz wisselt. Hij heeft dit onderzocht door middel van een lange serie elegante experimenten met proefdieren. Het effect: een langzaam toenemende en langdurige pijnstilling. Het berust niet alleen op een verhoging van endorfines, maar ook van de zogenaamde dynorfines en enkefalines, die vermoedelijk het langdurige effect verklaren.

Blaasproblematiek

De laatste jaren zijn ook andere klachten onderzocht waarbij een vorm van TENS is ingezet. McGuire was de eerste die in 1983 is begonnen met stimulatie van de nervus tibialis om blaasproblematiek (incontinentie) te behandelen. Vanuit de acupunctuur is hij op het idee gekomen om een acupunctuurpunt (milt 6) op het onderbeen elektrisch te stimuleren, en via de miltmeridiaan zo de organen van het kleine bekken te beïnvloeden. Het acupunctuurpunt ligt vlak bij een zenuw, de nervus tibialis posterior, waarnaar de methode is genoemd: percutaneous tibial nerve stimulation (PTNS). In de eerste studie bleek dat merendeel van de 15 patiënten met incontinentieklachten succesvol waren behandeld met PTNS. [5] Later is een studie in Nederland gedaan door de Nijmeegse urologen van het Radboudziekenhuis naar patiënten met een hyperactieve blaas en urineretentie. Een maal per week werd 30 minuten PTNS gegeven, waarbij 10 Hertz werd ingezet. Na 3 maanden werd de behandeling geëvalueerd: 60% had een positief effect met PTNS. De patiënten hadden minder last van incontinentie, de hoeveelheid incontinentieluiers, het aantal cathetrisaties, de plasfrequentie en het ’s nachts plassen verminderden. Het plasvolume nam toe. [6] Een vergelijkbaar succes werd nog in 4 andere klinische studies bevestigd, waarbij de onderzochte groepen bestonden uit 57 patiënten met een overactieve blaas, [7] 39 patiënten met een chronisch blaasprobleem, [8] 51 vrouwen met blaasproblemen [9] en 90 patiënten met het overactieve blaassyndroom. [10] Ook direct effect op de blaas tijdens de PTNS is onderzocht bij 44 patiënten met een overactieve blaas. De helft had meer dan 50% verhoging van de blaascapaciteit. [11] Deze studies geven een goede aanwijzing dat een TENS apparaat ook ingezet kan worden bij blaasproblematiek en gedacht kan worden om het apparaat te laten vergoeden, wanneer een positieve proefperiode is afgesloten.

Praktisch

Om de patiënten te selecteren die goed kunnen gaan reageren op de PTNS, kan gebruik gemaakt worden van elektroacupunctuur. Hierbij worden 2 paar punten op het been aangeprikt rond de enkel aan de binnenzijde (milt 4 en milt 6). Daarna wordt op de naalden stroom gezet: 10 Hertz en de stroomsterkte net onder de pijngrens. Een tot twee maal per week kan dit gedaan worden. De patiënt kan al vaak direct het effect merken. Als dit zo is kan een TENS aangemeten worden, zodat de patiënt de punten thuis kan stimuleren. [12] Vaak zal de patiënt 1 tot 7 x per week de TENS gebruiken, afhankelijk van de ernst van de klacht.

Weefselregeneratie

TENS lijkt ook een positieve invloed te hebben op het genezingsproces na een chirurgische ingreep. TENS maakt een neurotransmitter, Substance P, vrij in het weefsel; dit heeft een positieve invloed op het genezingsproces van het collageen volgend op een trauma. Dit bleek in een studie waarbij de achillespees gehecht werd; in de groep waar de TENS ingezet werd, werd een significant verhoogde productie, een versnelde uitrijping en organisatie van collageen te zien was. [13]

Conclusie

Concluderend is de TENS een apparaat welke ingeburgerd is in de reguliere behandeling van pijn. Het bewijs van effectiviteit voor de conventionele TENS is echter dun. Dit komt met name door het foutief inzetten van alleen een hoge frequentie. De verbeteringen van het apparaat, waarbij ook lage frequenties toegediend kunnen worden geven goede hoop voor effectieve behandelingen. De TENS is een mooi voorbeeld hoe een apparaat gestoeld op een westerse theorie zonder duidelijke klinische bewijsvoering toch vanuit het basispakket wordt vergoed, na een positieve proefperiode van 2 weken. Naast pijn kan de TENS ook ingezet worden bij blaasklachten. Dit is vooral zinvol volgend op een serie electroacupunctuur behandelingen om responders te selecteren.

Literatuur